Ayaz Mütəllibov

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Ayaz Mütəllibov
8 sentyabr 1991 – 6 mart 1992
Əvvəlkivəzifə təsis edilib
SonrakıYaqub Məmmədov
14 may 1992 – 18 may 1992
ƏvvəlkiYaqub Məmmədov
Sonrakıİsa Qəmbərov
18 may 1990 – 14 sentyabr 1991
Əvvəlkivəzifə təsis edilib
Sonrakıvəzifə ləğv edilib
25 yanvar 1990 – 14 sentyabr 1991
ƏvvəlkiƏbdürrəhman Vəzirov
Sonrakıvəzifə ləğv edilib
27 yanvar 1989 – 26 yanvar 1990
HökumətAzərbaycan SSR 12. hökuməti
ƏvvəlkiHəsən Seyidov
SonrakıHəsən Həsənov
Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini — Dövlət Plan Komitəsinin sədri
30 oktyabr 1982 – 27 yanvar 1989
HökumətAzərbaycan SSR 11. hökuməti
Azərbaycan SSR 12. hökuməti
ƏvvəlkiSabit Abbasəliyev
SonrakıRəhim Hüseynov
Azərbaycan SSR yerli sənaye naziri
4 iyul 1979 – 30 oktyabr 1982
HökumətAzərbaycan SSR 10. hökuməti
Azərbaycan SSR 11. hökuməti
ƏvvəlkiƏlibala Əsədullayev
SonrakıSənan Axundov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 12 may 1938(1938-05-12)[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 27 mart 2022(2022-03-27)[2] (83 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı Azərbaycan
Partiya
Təhsili M. Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutu
Fəaliyyəti siyasətçi
Atası Niyazi Mütəllibov
Həyat yoldaşı
Uşağı 2
Dini islam
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov (12 may 1938[1], Bakı – 27 mart 2022[2], Bakı) — azərbaycanlı ictimai-siyasi və dövlət xadimi; Azərbaycanın 1-ci Prezidenti (1991-1992); Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Birinci Katibi (1990–1991).

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov 1938-ci il mayın 12-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Əslən Şamaxının Sarıtorpaq məhəlləsindəndir. Atası Niyazi Mütəllibov professor-cərrah, anası Kübra Mütəllibova isə ginekoloq olub.

1956-ci ildə 189 №-li tam orta məktəbdən məzun olduqdan sonra o, 1956-1962-ci illərdə M. Ə. Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda ali təhsil almışdır.

Əmək fəaliyyətinə 1958-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu bürosunun böyük texnik-konstruktoru kimi başlamışdır. 1959–1974-cü illərdə Bakı məişət elektrik cihazlar zavodunda işləmişdir. Burada o, quraşdırma sexinin ustası, mühəndis, texniki nəzarət şöbəsinin rəisi, baş konstruktor, baş mühəndis, zavodun direktoru olmuşdur. 1974–1977-ci illərdə "Bakelektroməişətmaş" istehsalat birliyinin baş direktoru olmuşdur.[3][4]

Ayaz Mütəllibov 27 mart 2022-ci ildə 83 yaşında ölmüşdür.[5] Sabiq prezident Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn edildi.[6]

Siyasi fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ayaz Mütəllibov 1963-cü ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına üzv qəbul edilmişdir. 1977-ci ildə Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Partiya Komitəsinin ikinci katibi seçilmiş, 1979-cu ildə respublikanın yerli sənaye naziri təyin olunmuşdur. 1982-ci ilin oktyabrında Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini — Dövlət Plan Komitəsinin sədri,[7] 1985-ci ildən isə Azərbaycan SSR Ali Soveti sədrinin müavini vəzifələrini tutmuşdur.[3]

Ayaz Mütəllibov 1981–1986-cı illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Təftiş Komissiyasının üzvü, 1986-cı ildən Mərkəzi Komitənin üzvü olmuşdur.[3] 1989-cu ilin yanvarından Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri olmuş, 1990-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, daha sonra, 1990-cı il may ayının 18-də Azərbaycan SSR Ali Soveti tərəfindən yeni təsis olunmuş Azərbaycan SSR Prezidenti vəzifəsinə seçilmişdir.[4]

1990-cı ilin iyulundan 1991-ci ilin avqustuna kimi Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası MK-nin və Sov. İKP MK-nin Siyasi Bürosunun üzvü olmuşdur. 1991-ci ilin avqustunda Moskvada SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçova qarşı baş verən Avqust qiyamını dəstəkləyən az sayda respublika rəhbərlərindən biri də Ayaz Mütəllibov idi, lakin 2016-cı ildə verdiyi müsahibədə Mütəllibov bunu inkar edərək çevrilişi dəstəkləmədiyini deyib.[8]

1991-ci il sentyabrın 8-də ümumi seçkilərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmişdir. Prezident seçilməsinə baxmayaraq müxalif AXC hərəkatının təzyiqi nəticəsində Ayaz Mütəllibov Ali Soveti buraxmışdır. Onun yerinə Milli Məclisi təşkil edilmiş, oradakı 50 nəfərlik deputat yerlərinin yarısı müxalifətə verilmişdir.[9]

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda ermənilər rus ordusunun köməkliyi ilə dəhşətli qətliam törədirlər, azərbaycanlıları soyqırıma məruz qoyurlar (bax: Xocalı soyqırımı). Bu faciədən sonra Milli Məclisdə xalqın dəstəyini qazanan o vaxtkı müxalifət növbədənkənar sessiyanın çağırılmasına nail olur və Ayaz Mütəllibovu tutduğu vəzifədən istefa verməyə məcbur etmiş, nəticədə 1992-ci il martın 6-da istefa vermişdir.

Həmin ilin mayında faciənin səbəblərini araşdıran komissiya Ayaz Mütəllibovun günahını təsdiq edən faktlar aşkar etmədiyindən Ali Sovet öz qərarını ləğv edir və onu mayın 14-də vəzifəsinə qaytarır. Buna baxmayaraq, müxalif cəbhədə duran "Xalq Cəbhəsi"nin təzyiqi altında Ayaz Mütəllibov yeniden istefası barədə sənədi imzalamalı olur və ölkəni tərk edir. O vaxtdan etibarən o, 1992-ci ildən 2012-ci ilə qədər Moskvada yaşayıb. 2003-cü il Azərbaycan prezident seçkilərində prezidentliyə namizədliyini irəli sürsə də MSK təsdiq etməyib.[10]. 2012-ci ildə yenidən Azərbaycan qayıdıb.

Ayaz Mütəllibov 1999–2003-cü illərdə Vətəndaş Birliyi Partiyasının sədri, 27 avqust 2003-cü ildən Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının həmsədri olub. Partiyanın 2012-ci il iyunun 30-da Bakıda keçirilən qurultayına təbrik məktubu göndərən Ayaz Mütəllibov partiyanın həmsədri vəzifəsindən və siyasətdən getdiyini bəyan etmişdir.[11]

Azərbaycanda sabiq prezidentə cinayət işləri qaldırılıb. Baş Prokurorluq Ayaz Mütəllibovu Nazirlər Sovetinin sədri və prezident vəzifələrində işlədiyi, habelə istefa verəndən sonrakı dövrdə çoxsaylı ağır cinayət əməlləri törətməkdə ittiham etmişdir.[12]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Ayas ogly Mutalibow // Munzinger Personen (alm.).
  2. ↑ 1 2 https://vesti.az/politika/skoncalsya-byvsii-prezident-azerbaidzana-ayaz-mutallibov-459853.
  3. ↑ 1 2 3 Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; biodir adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  4. ↑ 1 2 Ајаз Нијази оғлу Мүтәллибов: [Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасынын Президенти] // Коммунист. № 109 (21177). 19 мај 1990-ҹы ил. С. 1.
  5. ↑ "Ayaz Mütəllibov vəfat edib". 2023-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-28.
  6. ↑ "Ayaz Mütəllibov dəfn olundu". 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-28.
  7. ↑ Ајаз Нијази оғлу Мүтәллибов: [Азәрбајҹан ССР Назирләр Советинин сәдри] // Коммунист. № 24 (20792). 28 јанвар 1989-ҹу ил. С. 1.
  8. ↑ "Ayaz Mütəllibov: "Bu, düşmənlərimin böyük hiyləgərliyi idi"". 2020-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-26.
  9. ↑ "POLITICS, PARTIES AND PRESIDENTS IN TRANSCAUCASIA". 2020-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-26.
  10. ↑ "MSK Ayaz Mütəllibovun prezident seçkilərində namizədliyini təsdiq etmədi". 2022-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-08.
  11. ↑ "AYAZ MÜTƏLLİBOV SİYASƏTDƏN GETDİ". 2013-11-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.
  12. ↑ "AYAZ MÜTƏLLİBOV: "TALEYİMİN ƏSİRİYƏM"". 2010-05-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-14.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikixəbərdə Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov 19 ildən sonra Bakıda mövzusunda xəbər var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ayaz_Mütəllibov&oldid=7684247"